ที่มาของคำว่า “นายกรัฐมนตรี”
เป็นที่ทราบกันดีอยู่แล้วว่า นายกรัฐมนตรีคนแรกของไทยคือ “พระยามโนปกรณ์นิติธาดา”
แต่เดิมก่อนจะมีการบัญญัติศัพท์ “นายกรัฐมนตรี” นั้น รัฐบาลภายใต้รัฐธรรมนูญชั่วคราว ได้เรียกตำแหน่งนายกรัฐมนตรี ว่า
“ประธานคณะกรรมการราษฏร”
โดยมีเจ้าคุณมโนฯ ได้รับตำแหน่งเพียงคนเดียว เพราะถูกวิจารณ์ว่า ดูเป็นศัพท์ที่ค่อนข้างจะเอียงไปทางสังคมนิยม
เจ้าคุณมโนฯ จึงไปขอร้องให้หลวงประดิษฐ์มนูธรรม (ปรีดี พนมยงค์) เปิดรัฐธรรมนูญเก่าๆ ของฝรั่งเศสสมัยฝรั่งเศสปฏิวัติใหญ่จนมีรัฐธรรมนูญฉบับสาธารณรัฐ ปรากฎว่า
หัวหน้าผู้บริหารของฝรั่งเศส เรียกว่า Premier
ส่วนทางอังกฤษเรียกว่า Prime Minister
เจ้าคุณมโนฯ เลยไปเชิญพระธรรมนิเทศทวยหาญ (อยู่ อุดมศิลป์) ซึ่งแตกฉานในเรื่องภาษาบาลีและสันสกฤต มาช่วยกันบัญญัติทรัพย์นี้
Premier ตรงกับภาษาบาลี ว่า”นี”
แล้วแปลงสระ อี เป็น เอ
แล้วแปลง “เอ” เป็น “อย”(อะยะ)
สนธิสระ ลดรูปลงเป็น “นย”
ฑีฆะสระที่ “น” เป็นนาย
(นีกับนาย เป็นคำเดียวกัน)
แล้วลง “ก” สกัดตามรูป
จึงได้ศัพท์ว่า…
“นายก”
แล้วนำไปเติมหน้าคำว่า “รัฐมนตรี”
ออกมาเป็น “นายกรัฐมนตรี”
คำว่า”นายก” เป็นคำที่มาจากทั้งบาลีและสันสกฤต ที่มาจากต้นศัพท์ว่า “นี” ที่แปลว่า “แรก”
ซึ่งตรงกับคำว่า “Premier” ที่แปลว่า “ปฐม” หรือ “หัวหน้า”
คำว่า “รัฐ” เป็นคำบาลี “แปลว่า ขอบเขต ดินแดน รัฐ”
คำว่า “มนตรี” เป็นคำสันสกฤต ที่แปลว่า “”ที่ปรึกษา”
คำว่า”นายกรัฐมนตรี” จึงแปลว่า “หัวหน้ารัฐมนตรี”
………………………………………………………………….
อัษฎางค์ ยมนาค
